لطفا مراقب حرف‌هایتان باشید!

نظرات نویسندگان مهمان لزوما بازتاب دهنده نگاه صدای پزشکان نیست.

شما فردی را که وضعیت اچ‌آی‌وی او مثبت تشخیص داده شده است، چگونه خطاب می‌کنید؟

«فرد اچ‌آی‌وی مثبت»، «ایدزی»، «مبتلا به اچ‌آی‌وی»، «فرد آلوده به اچ‌آی‌وی»، «کسی که ایدز دارد» و یا «فردی که‌ با اچ‌آی‌وی زندگی می‌کند» از جمله عباراتی هستند که از آن‌ها در ارتباط با این افراد استفاده می‌شود. اما آیا تمام این عبارات درست هستند و استفاده از آن‌ها تفاوتی ندارد؟

برای پاسخ به این سوال و درک تفاوت مهم میان این عبارات باید به مفاهیم کلی‌تری به نام «انگ» و «تبعیض» توجه کنیم.

داستانی باورنکردنی!

تصور کنید به علت مشکل تهوع و استفراغ به اورژانس یک بیمارستان مراجعه کرده‌اید. وقتی شرایط و مشخصات خود را به پزشکی که از شما شرح حال می‌گیرد می‌گویید، با نگاه تحقیرآمیز او مواجه شده و سپس برای مدتی به حال خود رها می‌شوید. نیاز به توجه و مراقبت دارید اما هیچ توجهی دریافت نمی‌کنید، در عوض فردی بدون توضیح و اطلاع از رضایت یا عدم رضایت شما اقدام به گرفتن نمونه‌ی خون شما می‌کند. سرانجام پزشکی برای معاینه به بالین شما می‌آید، وی در تمام طول معاینه تا حد ممکن از لمس کردن شما خودداری می‌کند و حتی گاهی برای این کار از انتهای خودکار خود استفاده کرده و در آخر برای گرفتن دفترچه و نوشتن نسخه از دستکش استفاده می‌کند. روند معاینه‌ی شما کمتر از پنج دقیقه طول می‌کشد به طوری که حتی نمی‌توانید در مورد شرایطتان از پزشک سوال کنید.

پس از تهیه‌ی داروها برای انجام تزریقات به بخش مربوطه می‌روید اما مسئول بخش پس از اینکه برای مدتی طولانی منتظر ماندید به شما اطلاع می‌دهد که بیمارستان قادر به انجام تزریقات شما نیست و باید به بیمارستان دیگری مراجعه کنید.

اتفاقاتی که در بالا توصیف شد ممکن است غیرواقعی به نظر برسند اما این شرایط برای افرادی که با اچ‌آی‌وی/ایدز زندگی می‌کنند چندان هم عجیب نیست! به طوری که از هر هشت نفر فردی که با اچ‌آی‌وی/ایدز زندگی می‌کنند یک نفر از آن‌ها تنها به خاطر وضعیت اچ‌آی‌وی/ایدز خود، خدمات سلامت را به طور عادلانه دریافت نکرده و تجربه‌ی چنین اتفاقاتی را در مراکز بهداشتی داشته‌است.

انگ و تبعیض چه معنایی دارند؟

منظور از انگ، رسوایی و ننگ حاصل از داشتن خصوصیات و شرایطی متفاوت از افراد دیگر است. تفکرات اجتماعی و فرهنگی در رابطه با راه‌های معمول انتقال اچ‌آی‌وی باعث ایجاد این باور در افراد جامعه شده است که ابتلا به ایدز نتیجه‌ی بی‌مسئولیتی افراد و گناهان آن‌ها است. در نتیجه افرادی که با اچ‌آی‌وی/ایدز زندگی می‌کنند، یکی از گروه‌هایی هستند که به میزان زیادی با پدیده‌ی انگ روبه‌رو می‌شوند و آن را احساس می‌کنند‌.  این باور‌های نادرستِ ناشی از عدم آگاهی و این نگرش منفی ممکن است موجب بروز رفتارهای تبعیض‌آمیزی مانند آنچه در ابتدای این یادداشت توصیف شد، شوند.

 

نتیجه‌ی رفتار تبعیض‌آمیز چیست و چه ابعادی دارد؟

انگ و تبعیض از عوامل بسیاری مانند فرهنگ، دین، سیاست، وضعیت اقتصادی و دانش افراد یک جامعه تاثیر می‌پذیرد. به همین دلیل، انگ ناشی از ویروس اچ‌آی‌وی در همه‌ی جوانب زندگی افرادی که با اچ‌آی‌وی/ایدز زندگی می‌کنند، تأثیر می‌گذارد و تظاهرات آن را می‌توان در اتفاقاتی همچون طردشدن از سوی خانواده و دوستان، سختی و محدودیت در پیدا‌کردن شغل مناسب، ازدواج و غیره دید. اما انگ و تبعیضی که توسط کارکنان نظام سلامت نسبت به افرادی که با اچ‌آی‌وی/ایدز زندگی می‌کنند اعمال می‌شود، اغلب دارای عواقب جدی‌تری است که نه تنها فردی که با اچ‌آی‌وی/ایدز زندگی‌ می‌کند را درگیر می‌کند بلکه زندگی سایر افراد جامعه را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.

با تکرار رفتارهایی مانند عدم رازداری، برچسب‌زدن و مورد خطاب قرار دادن با عبارات دارای بار منفی، غیبت‌کردن و عدم ارائه‌ی عادلانه‌ی خدمات سلامت مانند مثالی که در ابتدای یادداشت توصیف شد، فرد در مراجعات بعدی وضعیت اچ‌آی‌وی خود را مخفی نگه‌داشته و یا  به علت ترس از انگ و رفتار تبعیض‌آمیز از مراجعه به مراکز بهداشتی-درمانی خودداری می‌کند. همچنین وجود انگ در جامعه باعث می‌شود افراد در خطر، برای انجام آزمایش اچ‌آی‌وی اقدام نکنند. در نتیجه‌ی تمام این مسائل، تعداد زیادی از موارد ابتلا، پنهان باقی می‌مانند. به طوری که بر اساس آمار ارائه‌شده از سوی «نظام جامع مدیریت داده‌های الکترونیک اچ‌آی‌وی کشور» تا پایان خرداد ۱۳۹۶، تعداد کسانی که در کشور با اچ‌آی‌وی/ایدز زندگی می‌کنند، مجموعا ۳۶۰۳۹ نفر ثبت و گزارش شده‌اند اما تخمین زده می‌شود تعداد واقعی کسانی که با اچ‌آی‌وی/ایدز زندگی می‌کنند، حدود ۱۲۰۰۰۰ نفر باشد .

امروزه با ظهور داروهای متنوع ضد ویروسی برای درمان اچ‌آی‌وی/ایدز و روش‌های مؤثر پیشگیری از انتقال، روند بیماری می‌تواند به طور قابل توجهی کند شود و نیز احتمال انتقال ویروس کاهش یابد؛ به طوری که اگر درمان اچ‌‌آی‌وی/ایدز در مراحل اولیه آغاز شود، امید به زندگی فرد همانند یک فرد سالم بوده و تا چندین سال می‌تواند زندگی سالمی داشته باشد. اما مراجعه نکردن به مراکز بهداشتی-درمانی برابر با پیگیری نکردن درمان و عدم دریافت آموزش در ارتباط با اقدامات پیشگیری کننده از انتقال بیماری است؛ همچنین باعث می‌شود راهکارهای موجود برای جلوگیری از انتقال ویروس به فرزندان نادیده گرفته شوند. همه‌ی این موارد در نهایت مانع بزرگی در مقابل اقداماتی هستند که سعی دارند به همه‌گیری اچ‌آی‌وی پایان بخشند.

پاسخ صحیح پرسشی که در ابتدای یادداشت مطرح شد کدام است؟

استفاده‌ی گسترده از عبارات نادرست و تبعیض‌آمیزی مانند «فرد اچ‌آی‌وی مثبت»، «فرد مبتلا به اچ‌آی‌وی»، «فرد آلوده به اچ‌آی‌وی»، «فردی که ایدز دارد» یا «بیمار ایدزی» در رسانه‌ها و مراکز بهداشتی-درمانی طی سالیان، باعث عادی به نظر رسیدن این عبارات شده و احتمال استفاده‌ی غیرعمد از آن‍ها را در میان مردم افزایش داده‌است. اما پرکاربرد بودن یک عبارت در میان عموم مردم و یا حتی متخصصان، دلیل محکمی بر درست بودن آن نیست.

تحت شرایطی به بدن فردی که با اچ‌آی‌وی/ایدز زندگی می‌کند، یک ویروس وارد شده است. این به آن معنا نیست که هویت آن فرد با ویروسی که در بدنش دارد تعریف می‌شود. عباراتی مانند «بیمار ایدزی» و یا «فرد اچ‌آی‌وی مثبت» برچسب‌هایی هستند که هویت افراد را به وضعیت پزشکی آن‌ها تقلیل می‌دهند و همچنین با ایجاد یک فاصله بزرگ میان گوینده و شنونده باعث به حاشیه رانده شدن و انزوای افراد می‌شوند. استفاده از عبارت «فردی که با اچ‌آی‌وی/ایدز زندگی می‌کند» به جای عبارات مذکور این معنای درست را در پی خواهد داشت که آن فرد علاوه بر وضعیت پزشکی خود دارای هویتی مشابه تمام افراد جامعه است و می‌تواند در کنار روند درمان تا سال‌ها به صورت عادی زندگی کرده و برای جامعه مفید باشد.

چه کاری از دست ما برمی‌آید؟

شاید این نکات در نگاه اول کم‌اهمیت جلوه کنند اما زبان، باور‌های ما را شکل می‌دهد و می‌تواند بر رفتار ما نیز تاثیر بگذارد. استفاده‌ی سنجیده از ادبیات و انتخاب کلمات درست در ارتباط با افرادی که با اچ‌آی‌وی/ایدز زندگی می‌کنند، این قدرت را دارد که در راستای مبارزه‌ی جهانی با اپیدمی اچ‌آی‌وی/ایدز موثر باشد. بنابراین خوب است مراقب حرف‌هایمان باشیم و پیش از استفاده از عبارات نادرست به آثار مخربی که ممکن است روی مخاطب ما بگذارد فکر کنیم؛ آثار مخربی که به فرد محدود نشده و می‌توانند تهدیدی برای سلامت جامعه باشند. دفتر برنامه مشترک سازمان ملل در زمینه‌ی ایدز (UNAIDS) با توجه به اهمیت این موضوع، دستورالعملی را برای استفاده‌ی رایگان عموم در این خصوص منتشر کرده‌است که با مراجعه به نشانی www.unaids.org  به راحتی قابل دسترس است. فراموش نکنید که حتی با اختصاص دادن همین چند دقیقه زمان برای مطالعه‌ی این دستور‌العمل، می‌توانید در شروع این تغییر بزرگ و جهانی کمک‌کننده باشید. درست و سنجیده صحبت کردن اقدامی آسان با تأثیری بزرگ برای کاهش انگ و تبعیض نسبت به افرادی که با اچ‌آی‌وی/ایدز زندگی می‌کنند است! اقدامی که حتی می‌تواند از همین امروز شروع شود.

«هرگاه ایدز پیروز شد، انگ، شرم، بدگمانی، تبعیض و عدم نوع‌دوستی با او همراه بوده‌اند. هربار ایدز شکست خورده است به دلیل اعتماد، انعطاف‌پذیری، گفتگو میان افراد و جوامع، حمایت خانواده، اتحاد و پافشاری افراد در کشف روش‌ها و راهکار‌های جدید بوده است.»

 

میشل سیدیبه، مدیر اجرایی برنامه ی مشترک سازمان ملل متحد در زمینه ی ایدز

منابع:

1. UNAIDS (2015). UNAIDS Terminology Guidelines.

http://www.unaids.org/sites/default/files/media_asset/2015_terminology_guidelines_en.pdf

2. UNAIDS (2017). Agenda for zero discrimination in health-care settings.

http://www.unaids.org/en/resources/documents/2017/2017-agenda-zero-discrimination-health-care

3. UNAIDS (2017). Confronting discrimination, Overcoming HIV-related stigma and discrimination in healthcare settings and beyond.

http://www.unaids.org/sites/default/files/media_asset/confronting-discrimination_en.pdf

4. Dilmitis S, Edwards O, Hull B et al (2012). Why do we keep talking about the responsible and responsive use of language? Language matters. Journal of International Aids Society.