صف آرایی انتخابات ۱۴۰۰ در وزارت بهداشت کلید خورد

در متن استعفا رسانه ای شده و مصاحبه دکتر سید موید علویان با ایسنا و پاسخ روابط عمومی معاونت تحقیقات و فن آوری، ظاهرا بحث در مورد عملکرد مدیران ارشد در حوزه تحقیقات علوم پزشکی و نیماد (موسسه ملی توسعه تحقیقات علوم پزشکی ایران) است اما به نظر می رسد این بحث ها مستقل از جایگاه دکتر علویان در وزارت بهداشت دوره احمدی نژاد و جایگاه دکتر رضا ملک زاده در وزارت بهداشت دوران روحانی نیست.
ماجرا از استعفای دکتر سید موید علویان، هیئت علمی دانشگاه بقیه الله، معاون سابق سلامت وزارت بهداشت و سردبیر مجله Hepatitis Monthly (مهمترین ژورنال هپاتولوژی خاورمیانه از نظر موسسه ISI) از انجمن سردبیران مجلات علوم پزشکی کشور شروع شد، او در این استعفا که رسانه ای شد نوشت:
“عدم عضویت اینجانب در انجمن سردبیران  به  علت نقض اخلاق در نشر و تحقیق و پژوهش توسط متولیان پژوهش در کشور می باشد. جایی که متولیان امر خود کمیته اخلاق را در اختیار دارند و خود ناقض اخلاق در نشر هستند و نمیتوان از آنها انتقاد نمود.”
اما دکتر علویان پا را از ارجاعات مبهم فراتر گذاشت و در فرازی دیگر از استعفا نامه خود نوشت:
“درجاییکه متولیان پژوهش خود شرکت دارویی تاسیس می نمایند و از اعتبارات خود برای صنایع خود هزینه می کنند و در مجلات خود  داروهای تولیدی خود را ترویج و تبلیغ می نمایند و هنگامی که به این امور معترض می شوید مجبور به کناره گیری می شوید. همانگونه که طبق مثل معروف ” الملک یبقی مع الکفر و لایبقی مع الظلم”  ظلم باقی نخواهد ماند  و روزی این پرده ها کنار خواهد رفت  و فجایعی که در زمینه پژوهش در کشور صورت گرفته بر همگان آشکار خواهد شد. روزی که با توجه به نیماد و طرحهای مربوط به cohort  و بودجه هایی که در زمینه پژوهش هزینه کرده اند، اولویت هایی که برای خود تعیین کرده اند و با حذف دیگران تنها منافع خود را دنبال میکنند.”
به نظر می رسید این قسمت از نامه دکتر علویان به طور مستقیم متوجه دکتر رضا ملک زاده، هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، وزیر بهداشت دولت هاشمی، معاون فعلی تحقیقات و فن آوری وزرات بهداشت، موسس و رئیس پیوسته موسسه ملی توسعه تحقیقات علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران (نیماد) باشد. بزرگترین مطالعه کوهورت کشور که به نام Persian Cohort شناخته می شود نیز  قسمتی از فعالیت های پژوهشکده بیماری های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی زیر نظر دکتر رضا ملک زاده است که به نظر می رسد مورد اشاره دکتر علویان در نامه استعفای خود بود.
ماجرا اما به این استعفا ختم نشد، دکتر علویان روز ۹ دی ماه در مصاحبه ای با ایسنا گفت:
“متولیان وزارت بهداشت و معاونان آن‌ها دارند کار اجرایی انجام می‌دهند و یا هر هفته چند مقاله می‌نویسند؟ اگر دنبال مقاله نوشتن هستند که خب بروند مقاله بنویسند و کار اجرایی را به دست افرادی که می‌توانند بسپارند.”
او از تعداد بالای ریترکت مقالات علمی ایران (حذف پس از انتشار) و داشتن رتبه دوم در این زمینه پس از چین انتقاد کرد و دلیل آن را عدم حساسیت وزارت بهداشت در خصوص بی اخلاقی های پزشکی دانست. او همچنین از اجبار وزارت بهداشت برای ثبت اطلاعات پژوهشگران در یک پایگاه اسپانیایی گفت و آن را عبث نامید، اما شاید فراز اصلی این مصاحبه آنجا بود که علویان گفت:
“تخصیص بودجه‌های پژوهشی وزارت بهداشت شفاف نیست. مسئولان اعلام کنند در ۶ سال گذشته به چه کسی طرح داده‌اند و بودجه طرح‌ها چه قدر بوده است؟ در سامانه “نیماد” بودجه‌های طرح‌های ۶ سال گذشته مشخص نیست. حق داریم که بفهمیم بودجه‌های پژوهشی ۶ سال گذشته در چه طرح‌های پژوهشی‌ای و توسط کدام محققان هزینه شده است.”
این استاد گوارش واضحا سیستم پژوهشی وزارت بهداشت زیر استاد دیگر گوارش یعنی دکتر ملک زاده را به شفاف نبودن مالی متهم می کرد.
اما امروز، ۱۰ دی ماه بود که روابط عمومی معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت به نمایندگی از دکتر ملک زاده به پاسخ در آمد، در این جوابیه به دلایل تاسیسی نیماد به عنوان یک یک “Granting body” یا “بنیاد حمایت مالی از طرح‌های تحقیقاتی” اشاره شده و آمده است:
“«این بنیادها در دنیا سابقه قدیمی دارند که از محققان  کشور خودشان یا کشورهای دیگرحمایت می‌کنند؛ به عنوان مثال ‏NIH در آمریکا یا INSERM در فرانسه.
این بنیادهای تحقیقاتی بودجه‌های پژوهشی خودشان را به صورت رقابتی و شفاف به محققان می‌دهند؛ یعنی در اینجا پول پژوهش به فرد داده می‌شود. این بنیاد مالی در وزارت بهداشت هم حدود ۵ سال است که شکل گرفته، البته قبلا در دوره دکتر محمد فرهادی که وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بودند، “مرکز ملی تحقیقات علوم پزشکی کشور” نام داشت.”

این جوابیه در ادامه به این شکل انتقادی ضمنی از دوران مدیریت دکتر علویان می کند و به بحث تفاوت مدیریت در دوران احمدی نژاد و روحانی (بخوانید علویان و ملک زاده) اشاره می کند که:
“اتفاقاً در دوره‌ای که دکتر مؤید علویان، معاون درمان وزارت بهداشت بود، این موسسه از سوی دولت وقت منحل شد. البته این بنیاد مجدداً در دولت دکتر روحانی احیا شده است.”
جوابیه البته بر این نکته اصرار می کند که:
“در سایت نیماد تک تک طرح‌های تحقیقاتی که تصویب شده به همراه اسم طرح، بودجه تحقیقاتی و فرد مجری مشخص شده است و این ادعا کاملاً کذب است و نه تنها ایشان بلکه تک تک ۸۵ میلیون ایرانی می‌توانند مشخصات این طرح‌ها را ببیند.”
و پاسخ اتهام ضمنی دکتر علویان در باب تخصیص بودجه دولتی برای پژوهش های دکتر ملک زاده را اینگونه پاسخ می دهد:
“نکته‌ای که بر آن پافشاری می‌کنیم، این است که اولین مصوبه موسسه هیئت امنای نیماد این بوده که اعضای نیماد شامل رئیس، دبیر و رؤسای کمیته‌های نیماد نمی‌توانند طرح مصوب در نیماد داشته باشند و مدعی هستیم که این امر در نیماد برای اولین بار در ایران اتفاق افتاده است.
نسبت به آنچه تاکنون در ایران دیده شده، شفافیت نیماد ۱۰۰ درصد است؛ اما نسبت به آنچه باید باشد، جای کار زیادی دارد.”
جوابیه البته اتهام پایگاه اسپانیای را ناشی از ناقص بودن دکتر علویان می داند و دادن هرگونه اطلاعات را به این پایگاه رد می کند
اما نکته مهم در این میان بوی درگیری سیاسی در فراز های مختلفی از جوابیه است:
“نمی‌خواهیم نبش قبر کنیم، اما می‌دانیم مقاله‌ای که متقلبانه بودن آن چهار سال پیش روشن شده و ۶ سال پیش پذیرفته و چاپ شده است، مربوط به ۸ سال پیش است. بنابراین اصولا در دولت فعلی صورت نگرفته است”
“به طور مشخص در ۲۰۱۳ بعد از دور دوم ریاست جمهوری آقای احمدی‌نژاد، به علت تحریم‌هایی که اتفاق افتاده بود و سوءمدیریت در دولت ایشان، برای اولین بار رشد علمی ایران کاهش پیدا کرد و به حالت ایستا رسیدیم که در آن ارتقای جایگاه نداشتیم.”
“این کاهش رشد علمی دغدغه رهبری بود. هیچ‌گاه علوم پزشکی ایران در منطقه اول نبوده؛ اما از سال ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ برای اولین بار علوم‌ پزشکی کشور از لحاظ تعداد مقالات و استنادات در منطقه اول است و این تازه در سایه تحریم‌ها رخ داده است.”
خلاصه که به نظر می رسد این درگیری میان دکتر سید موید علویان و زیر مجموعه دکتر ملک زاده را بتوان به صف آرایی انتخاباتی ۱۴۰۰ در وزارت بهداشت تعبیر کرد، چه آنکه اگر پیش بینی ها در مورد پیروزی اصولگریان در انتخابات ۱۴۰۰ را درست بدانیم، دکتر علویان اگر نه وزیر بهداشت، که یکی از متنفذین آن دوران در حوزه بهداشت و درمان خواهد بود، همان نقشی که دکتر ملک زاده در دولت روحانی ایفا می کرد. اما شاید نکته جالب در این میان سکوت دکتر لاریجانی، معاون آموزشی وزارت بهداشت و ریاست پژوهشکده غدد و متابولیسم باشد که نه در دوره قبل و هم در دوره فعلی مشکلی از نظر تامین بودجه طرح های پژوهشی زیر نظر خود نداشت.