بحران نیروی انسانی در موجهه با کرونا: اجبار یا اختیار؟

۱- در روزهای اخیر بعضی مخاطبان صدای پزشکان که دانشجویان پزشکی عمومی، تخصص و یا حتی فوق تخصص هستند، یک دغدغه ی مهم را با ما در میان گذاشتند: اجبار به حضور در بخش های اورژانس و بستری جهت ویزیت بیماران مشکوک و یا مبتلا به ویروس کرونا. آنها می گویند چرا اینترن روان پزشکی یا ارتوپدی، و یا رزیدنت ENT یا نوروسرجری، ملزم به ویزیت بیماران مبتلا یا مشکوک به کرونا شوند؟ چرا جان آنها باید در خطری قرار گیرد که قابل پیش گیری است؟ از طرف دیگر، بعضی دیگر از مخاطبان صدای پزشکان که هم اکنون در حال مبارزه با این اپیدمی هستند، از فشار کاری بیش از حد و نبود امکانات گله دارند. آن ها استدلال می کنند که این فشار به تنهایی و توسط اینترن ها، رزیدنت ها و استادان رشته های عفونی، داخلی و طب اورژانس قابل تحمل نیست و نیازمند کمک هستند. مسلم است که گروه اخیر در حال تحمل فشار کاری – مخصوصا که کار کردن با تجهیزات حفاظت شخصی بسیار سخت تر است – و و روانی بسیاری هستند. فکر گرفتاری خودشان یا اعضای خانواده از طریق آنان، مسلما تحمل این شرایط را سخت ترهم می کند.
۲- در این بین مسئولین برای کمک به گروه دوم، گروه اول را طبق بخشنامه های منتشر شده مجبور به ویزیت بیماران مبتلا به کرونا کرده اند. مسلم است که بسیاری از این جاهای خالی در بخش های مربوط به کرونا با پزشکان داوطلب که تعدادشان به همراه اعضای دیگر کادر درمان به بیش از ۲۰۰۰ نفر رسیده است، پر شده است. اما باید بدانیم با یک اپیدمی جدی رو برو هستیم. به گواه آمار و شواهد، در روزهای آینده تعداد بیماران بسیار بیشتر خواهد شد. از همین حالا بیمارستان های صحرایی و سوله ها در حال تجهیز هستند. به نظر می رسد با تکیه ی صرف بر داوطلبین نمی توان این بحران را پشت سر گذاشت و برنامه ریزی دقیق و اضافه شدن سیستماتیک کادر درمان به گروهی که امروز در خط مقدم هستند، الزامیست. اما آیا توسل به اجبار و زور راه حل درست است؟
۳- گروه بسیاری که این متن را تا به اینجا خوانده اند، مسلما خواهند گفت: گروه اول پزشکان خودخواهی هستند، قسم پزشکی را شکسته اند و چیزی از انسانیت نمی دانند. چرا این گروه نباید داوطلبانه در بخش های بیماران مبتلا به کرونا حضور یابند؟ اما آیا واقعا همه ی پزشکان باید فداکار و از جان گذشته باشند؟ اما آیا واقعا همه ی اعضای جامعه ی پزشکی باید به «یک اندازه» فداکار باشند؟ شاید عده ای از گروه اول بخواهند قسم پزشکی خود را در دادن یک کشیک یا دو کشیک داوطلبانه تعریف کنند و نه حضور مداوم یک ماه؛ آیا اقدام این گروه غیر اخلاقیست؟ حتی اگر برچسب فداکار نبودن به آنها بزنیم، می توانیم از اهرم «اجبار» برای مجبور کردن آنها به فداکاری آنها استفاده کنیم؟ آیا رزیدنت اورولوژی «ملزم» به فداکاری و گذشتن از وقت و حتی جان خود برای جضور در بخش عفونی است؟ رزیدنت نوروسرجری یا ارتوپدی که با حقوقی یک میلیون و دویست هزار تومان ماهی ۱۵ کشیک طاقت فرسا می دهد، به شما خواهد گفت: سیستمی که با زور هر آنچه می خواهد با من می کند، اجازه ی کار به عنوان پزشک عمومی به من نمی دهد و در سالهای تحصیل چون نیروی کار رایگان از من کار می کشد، در میانه ی بحران انتظار «فداکاری» دارد؟ آیا وزارت بهداشت جوابی می تواند به او بدهد؟ آیا کسی که با زور، اجبار و تحقیر با دستیاران و کارورزان برخورد می کند، چیزی از اصول اخلاقی والا به آنها آموخته است که امروز انتظار گذشتن از جان داشته باشد؟
۴- به گمان نگارنده، علت هر چه باشد، در صورت نخواستن گروه اول، اجبار آنها امری است غیر قانونی و غیر اخلاقی. غیر قانونی البته در این جا واژه ایست غیر دقیق، چون مرزهای قانون در کشور ما عمیقا نامشخص است. آیا می توانیم دستیاری که قرار بوده چهار سال آموزش جراحی ببیند را ملزم کنیم که تریاژ بیماران تنفسی را انجام دهد؟ طبق تعهد دوران دستیاری می توانیم. چون ما «همه کار» می توانیم با دستیار بکنیم، چون او نه تنها دستیار است، که اختیار جان و مالش را هم در ابتدای دستیاری به وزارت بهداشت واگذار کرده است. اما در یک قرار داد منطقی و معقول، چرا باید کسی را که قرار بوده آموزش خواندن CT scan ببیند و برای انجام این اقدام تعهدات مختلفی داده است، مجبور کنیم به دیدن بیمار تنفسی؟ عده ای خواهند گفت که دستیار قبل از دستیار شدن پزشک عمومی است و در شرایط بحرانی همه باید ملزم به کار باشند. در این صورت، چرا نباید از پزشکان عمومی دیگر، یا متخصصان دیگر بهره گرفت و آنها را هم مجبور به حضور کرد؟ پاسخ ساده است: چون اختیار جان و مال اینترن ها و دستیاران در اختیار دانشگاه و وزارت بهداشت است، اما پزشکان دیگر نه.
۵- حال چه باید کرد؟ گروهی که در خط مقدم اند، به حق خسته اند و مستحق یاری. اما بخشی از گروه اول « به هر دلیلی » نمی خواهند به اجبار بخش های مبتلایان به کرونا حاضر شوند. به نظر می رسد اجبار راه درست و اخلاقی نباشد، اگر چه ساده ترین راه است و در سیستمی که با بحران های متعدد روبروست، یحتمل همین راه انتخاب خواهد شد. اما نگارنده دو پیشنهاد مشخص برای ایجاد انگیزه ی بیشتر و افزایش تعداد داوطلبان دارد: اول، اختصاص حقوق و مزایا، متناسب با وضعیت و شرایط امروز: بسیاری از دستیاران و کارورزان از مشکلات شدید مالی رنج می برند و اختصاص حقوق و مزایای مناسب، می تواند بسیاری از آنها را با انگیزه و «خودخواسته» به بخش مبتلایان به کرونا بکشاند؛ دوم، اختصاص مزایای غیر مالی دیگر مانند کاهش دوران طرح عمومی یا تخصص به تناسب حضور آنها در فعالیت داوطلبانه است. به نظر می رسد یک بار برای همیشه باید از دوگانه ی «اجبار»یا «فداکاری» بیرون بیاییم و انسان ها را واقعی ببینیم. پزشکان نیز نه دیو هستند و نه فرشته. برخورد درست با آنها می تواند، وجوه اخلاقی شخصیت آن ها را بارزتر، و انگیزه ی آنها را برای فداکاری بیشتر کند.