این روز ها یکی از ماجراهای داغ کرونا، دارویی است به نام Favipiravir، عده ای از متخصصان و در راس آنها، دکتر محمد‌رضا هاشمیان، استاد تمام مراقبت های ویژه دانشگاه علوم پزشکی بهشتی، از این می گویند که وزارت بهداشت به قصد یا از سر بی کفایتی این دارو معجزه آسا را از مردم دریغ می کند، این بحث در فضای بدبینی ناشی از اختصاص کیت های تشخیص برای ژن های خوب و کمک های خارجی ناپدید شده، پژواک قوی ای در سطح جامعه داشته است.
دکتر هاشمیان از این می گوید که اثر این دارو را در نجات ۲۷ نفر از ۳۰ نفری که برایشان تجویز کرده دیده و وقتی برای بقیه تجویز کرده از وزارت بهداشت با او تماس گرفته شده و خواسته اند که این تجویز را با توجه به عدم تایید دارو در کمیته علمی وزارتخانه متوقف کند، دکتر هاشمیان بر موضع خود پای فشرده و موضوع را رسانه ای کرده، مخالفین را به مناظره می خواند و از آتش به اختیاری خود در تجویز دارو می گوید. ایشان کمیته علمی متشکل از دکتر رضا ملک زاده، فوق تخصص گوارش و دکتر جان بابایی، فوق آنکولوژی را فاقد صلاحیت برای تعیین اثربخشی دارو می داند، از این می گوید که آنها درکی از مرگ بیماران ندارند و دکتر ولایتی، رئیس بیمارستان مسیح دانشوری دارو را تایید کرده اند و در حقیقت وزارتخانه در پی تحریم داخلی بیمارستان مسیح است.
جستجوی ما برای شواهد علمی اثربخشی دارو (بجز نظر و گمانه متخصصان که پائینترین سطح در پزشکی مبتنی بر شواهد محسوب می شود) به دو مقاله رسید که یکی از آنها را دکتر هاشمیان نیز به عنوان مدرک علمی نام برده بود، مقاله ذکر شده که نتیجه یک کارآزمایی غیر تصادفی چاپ شده در یک ژورنال مهندسی بود به عللی که ذکر نشده ریترکت شده بود، مقاله دیگری که بدان دست یافتیم یک مطالعه داوری نشده ۲۴۰ نفری بود که نشان از کاهش طول درمان در بیماران non-critical داشت. در این میان مشخص است که جملاتی مانند تایید دکتر ولایتی و بهبود ۲۷ نفر از ۳۰ نفر در بیماری ای که حتی نرخ مرگ و میر آن هنوز مشخص نیست نمی تواند اطلاعات بیشتری در اختیار ما قرار دهد. اینکه کاخ سفید ترامپ به FDA فشار می آورد که دارو را تایید کند نه تنها تایید کننده اثربخشی دارو نیست بلکه ما را بیشتر به شک در مورد اثربخشی دارو رهنمون می کند.
در این میان این نکته را باید در نظر داشت که این روزها اسامی متعددی مطرح می شوند، ادعا ها در مورد اکتمرا را یادتان هست؟ از سوی دیگر بحث اینجا در مورد تجویز محدود دارو به شکل یک کارآزمایی کنترل شده جهت بررسی اثربخشی و بی خطر بودن دارو نیست و دکتر هاشمیان بر تجویز همگانی دارو تاکید دارد. چه چیزی بجز کارآزمایی بالینی تصادفی می تواند سنگ محک ما باشد؟ این موضوع قابل مقایسه با داروی کلروکین است که در مورد اثر آن بر COVID-19 نه تنها کارآزمایی های متعددی انجام شده است بلکه مرور های نظام‌مندی هم حتی در مورد اثربخشی آن داریم و باز هم به عنوان درمان تجربی به آن می نگریم.
در این میان سوال اینجاست که با وجود نامناسب بودن برخورد چکشی وزارت بهداشت در تهدید و تحدید دکتر هاشمیان آیا می توان عملکرد ایشان را تایید نمود؟
به نظر نگارنده خیر، همانطور که ما به خفیف نشان دادن بیماری توسط خانم دکتر اسدی منتقد بودیم، به بردن یک بحث علمی به فضای هیجانی و دامن زدن به بدبینی جامعه به نظام سلامت نقد داریم. اگر مطمئن نیستیم که آیا فاویپراویر موثر است اما مطمئنیم که عدم توجه افراد به توصیه های ثابت شده مضر است، امری که می تواند در بستر بی اعتمادی تشدید یابد.
مطالبه از وزارت بهداشت حق و بلکه تکلیف متخصصین است، اما چه مطالبه ای؟ در حالیکه هر یک تخت ICU و ونتیلاتور و اکمو بیشتر می تواند جان های زیادی را نجات دهد، ابزار حفاظتی می توان پرسنل درمان را در چرخه خدمت نگه دارد و سیاستگذاری صحیح به شکستن چرخه انتقال منجر شود آیا مطالبه ما باید بر دارویی متمرکز شود که حتی بی خطر بودن استفاده از آن مشخص نیست؟ دارویی که در مورد هزینه آن روایت های متنوعی از ۵ دلار به ازای هر عدد تا دوره درمان چند صد میلیونی به گوش می رسد، البته که هیچ رقمی با حفظ جان حتی یک انسان برابری نمی کند ولی در شرایط محدودیت منابع آیا صرف این هزینه برای دارویی که وصفش رفت بجای راه اندازی تخت ICU و تامین ونتیلاتور درست است؟ نظر ما این است این سوال را متخصصان باید با استفاده از پزشکی مبتنی بر شواهد پاسخ دهند نه استوری های اینستاگرام
