همه اپیدمیولوژیست های رئیس جمهور

امضا محفوظ

نظر نویسندگان مهمان لزوما بازتاب دهنده نگاه صدای پزشکان نیست

چه کسانی وظیفه خطیر بررسی علمی شرایط کشور و ارزیابی علمی برنامه ها و طرح های “ستاد ملی مقابله با کرونا” را برعهده دارند؟

از جمله سوالات متداول این روز ها این است که بحران کرونا تا چه زمانی ادامه دارد؟ آیا به پیک بیماری رسیده ایم؟ قرنطینه کردن شهرها آیا برای کشور ما هم کمک کننده است یا خیر؟ علت موفقیت کشورهایی مثل هنگ کنگ و سنگاپور در کنترل بیماری چه بود؟ با توجه به زیرساخت ها و امکانات کشور ما بهترین استراتژی مدیریت و مقابله با این بیماری در ایران چیست؟
پاسخ به این سوالات را بجای پزشک متخصص عفونی و یا پزشک فوق تخصص ریه باید از اساتید دارای دکترای تخصصی اپیدمیولوژی(همه گیرشناسی) جست و جو کرد.

درحال حاضر همه تصمیم های مرتبط با بیماری کووید-۱۹ به طور متمرکز در”ستاد ملی مدیریت و مقابله با کرونا” اتخاذ می شود. ستادی که اگرچه عنوان ریاست آن در اختیار وزیر بهداشت است اما مسئولیت اش کاملا به رییس جمهور سپرده شده است. در کنار اعضای متعدد “اجرایی” این ستاد، تنها بازوی علمی ستاد ملی مقابله به کرونا “کمیته اپیدمیولوژی” است. کمیته ای که اعضایش در تاریخ ۱۰ اسفند ۱۳۹۸ منصوب شده اند و در حکم انتصاب مدیر کمیته آمده است که “این کمیته، مجموعه اصلی در اعلام نظر رسمی علمی در مورد این بیماری است.”

اما اعضای این کمیته چه کسانی هستند؟ وزیر بهداشت ۷ نفر را به عضویت در این ستاد منصوب کرده است. ۶ نفر از این افراد اپیدمیولوژیست هستند و نفر آخر پزشک عمومی است.پزشک عمومی یادشده از بدنه دانشگاهی کشور محسوب نمی شود. به این معنا که او اساسا هیات علمی دانشگاهی نبوده و تنها سمت او “مشاور وزیر در امور بهداشتی” است.
اما وضعیت علم سنجی ۶ نفر دیگر عضو کمیته اپیدمیولوژی به شرح زیر است:
سه نفر دارای مرتبه علمی استاد تمام(Professor) و سه نفر دانشیار(Associate Professor) اپیدمیولوژی هستند. دو نفر هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، یک نفر هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، یک نفر هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان، یک نفر هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان و یک نفر هیات علمی انستیتو پاستور است.

محل فعالیت تحقیقاتی این اعضای از قرار زیر است: مرکز تحقیقات بیماری‌های نوپدید و بازپدید، مرکز تحقیقات ارتقاء سلامت، مرکز تحقیقات طب پیشگیری و سلامت جمعیت، مرکز تحقیقات مراقبت HIV و عفونت‌های آمیزشی، مرکز تحقیقات آسیب شناسی سرطان و گروه انگل شناسی و قارچ شناسی پزشکی.

برای ارزیابی سطح علمی این افراد، بهترین معیار موجود، H-Index است. این شاخص نشان می دهد میزان تأثیر گذاری فرد در پیشبرد علم چقدر بوده است. دانشمندان برجسته معمولا با H-Index بالای ۴۰ شناخته می شوند. در میان اعضای کمیته تنها یک نفر دارای H-Index بالای ۳۰ می باشد. این در حالی است که در کشور ما، ۱۲ نفر از اعضای هیات علمی دانشگاهی در رشته اپیدمیولوژی H-Index بالاتر از ۳۰ دارند.

در شرایطی که این همه گیری به عنوان مهم ترین بحران سالیان اخیر شناخته شده و همه شئون سیاسی- اجتماعی ایران را متاثر کرده است بدون شک تصمیمات اجرایی که فاقد پشتوانه ی علمی باشد محکوم به شکست است و جز هزینه جانی و مالی بیشتر، نتیجه ای در پی ندارد. با این حال علی رغم جایگاه خطیر و منحصر به فرد کمیته اپیدمیولوژی، عضویت در این کمیته تنها دلمشغولی و هَم و غَم این اعضا نیست و این هفت نفر همگی در حال حاضر انبوهی از مسئولیت های اجرایی دیگر را هم عهده دار هستند.

 مدیر این کمیته همزمان عهده دار مسئولیت خطیر “معاونت آموزشی” در وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی است. علاوه بر این وی “دبیر شورای آموزش پزشکی و تخصصی” وزارت بهداشت، “رئیس مرکز ملی تحقیقات راهبردی آموزش علوم پزشکی”، “دبیر شورای سیاستگذاری هیات امناء دانشگاه های علوم پزشکی”، ” مشاور مدیر عامل سازمان بیمه سلامت ایرانیان ” و “مدیر مسئول نشریه Health Policy and Management” هم محسوب می شود.

دیگر عضو کمیته علاوه بر مسئولیت “مدیر کل امور بین الملل وزارت بهداشت”، عضو ” کمیته نظارت بر توزیع کمک‌های بین‌المللی و ملی ستاد ملی مدیریت بیماری کرونا” هم محسوب می شود.

دیگری همزمان “رئیس اداره کنترل مالاریای مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی” است.

یکی از اعضا ” معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی ایران” و دیگری “معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان “است.

دیگر عضو این کمیته همزمان مسئولیت “رابط علمی کشور با دولت‌ها، مراکزعلمی و تحقیقاتی سازمان‌های مردم‌نهاد درگیر در زمینه مبارزه با کویید ۱۹ ” و “رییس گروه جمع آوری اطلاعات و مستندات بیماری کووید ۱۹” را هم بر عهده دارد.

عضو دیگر این کمیته همزمان مسئولیت های “مدیر روابط عمومی و امور بین الملل ” و “مدیریت آموزشی، فرهنگی و دانشجویی” انستیتو پاستور را هم برعهده دارد.

این سمت های متعدد اجرایی نشان می دهد که علی رغم وجود افراد علمی تر و در عین حال کم مشغله تر، اولویت انتخاب افراد، همکاران شناخته شده و اطرافیان نزدیک بوده است؛ نه لزوما افراد علمی تر، کاربلدتر و با فراغ بال بیشتر.

اما وضعیت کشور از نظر اعضای هیات علمی دانشگاهی دارای دکترای تخصصی (PhD) اپیدمیولوژی چگونه است؟! ما در کشورمان ۲۲۵ هیات علمی در این رشته داریم که مشغول به تدریس هستند. بعلاوه ۱۱ هیات علمی بازنشسته دارای دکترای تخصصی (PhD) اپیدمیولوژی هم در ایران وجود دارد. ۱۴ نفر از این تعداد هیات علمی جزو فهرست دانشمندان ۱% پراستناد برتر نظام رتبه‌بندی جهانیESI هستند که در میان اعضای این کمیته تنها یک نفر از این ۱۴ نفر به چشم می خورد.

به هر حال با این قوت و بضاعت، خروجی کمیته اپیدمیولوژی ستاد ملی مقابله با کرونا چه بوده است؟ نتایج عملکرد این کمیته از قبیل ارائه گزاره برگ روزانه و گزیده مجلات و … در وبسایت http://corona.behdasht.gov.ir در دسترس است. مهم ترین عملکرد این کمیته “گزارش اول مدلسازی اپیدمی کووید- ۱۹ در ایران” است. گزارشی ۲۱ صفحه ای که در ۲۶ اسفند ماه منتشر شد و در آن روند بروز بیماری در تهران و کشور تا انتهای اردیبهشت ۱۳۹۹ در سناریوهای مختلف تحلیل شد. این گزارش با همکاری مرکز تحقیقات مدلسازی در سلامت دانشگاه علوم پزشکی کرمان و اساتید دانشگاههای علوم پزشکی شهیدبهشتی، تهران، ایران و دانشگاه صنعتی شریف آماده شده بود. همان روز یعنی ۲۶ اسفند ماه ۱۳۹۸ مدیر کمیته اپیدمیولوژی کووید- ۱۹ در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا حاضر شد و در حضور رییس جمهور مدلسازی اپیدمی کووید- ۱۹ در ایران را ارائه داد. او به ایشان یادآوری کرد که با ایزولاسیون ۲۵ ،۳۲ و ۴۰% تا انتهای اردیبهشت به ترتیب یک میلیون و صد و شصت هزار نفر ،۹۵۱هزار نفر و ۸۱۱هزار نفر به بیماری covid-19 مبتلا خواهند شد و در هرکدام از این سه حالت به ترتیب ۱۳۴۵۰، ۸۶۳۰، ۶۰۳۰ نفر در اثر این بیماری فوت خواهند کرد. ایشان به رییس جمهور یادآوری کرد که “اگر ما بتوانیم ایزولاسیون رو از حدود ۲۵-۳۰ درصد فعلی به ۴۰ درصد برسانیم در پایان اردیبهشت شیب کاهنده قابل ملاحظه ای در نمودار ابتلای روزانه خواهیم داشت.کثیری از افراد خبره در این باره نظر داده اند که من جرات دارم با این صراحت و محکمی در این باره نظر بدهم.” وی اضافه کرد که دو شرط رسیدن به ایزولاسیون ۴۰ درصدی “ایجاد نقاهتگاه و ایزولاسیون مردم” است.

 آنچه که ما از رسانه ملی دیدیم این بود که هنوز صحبت های مدیر کمیته اپیدمیولوژی ادامه داشت که رییس جمهور صحبت های ایشان راقطع کرد و تمام. آنچه که مشخص است این است که نتایج این گزارش علمی هیچ تغییری در باور مدیران اجرایی و عملکرد آنها در آن زمان نداشت و “در همچنان به همان پاشنه گذشته خود چرخید.” به نظر می رسد که عملکرد این کمیته را می توان صرفا در اطلاع رسانی عمومی و تا حدی اطلاع رسانی ویژه مدیران محدود دانست. هنوز فاصله بسیاری مانده که بتوان رد پای بررسی های علمی را در تصمیمات اجرایی مشاهده کرد.