معاونت آموزشی وزارت بهداشت: سازمان بی سامان

عصر روز شنبه ۱۶ مرداد ماه نتایج آزمون دستیاری بعد از حدود دو ماه انتظار اعلام شد. در حالی که بعد از چند ماه انتظار، داوطلبان تصور می کردند جایگاه نهایی خود را در این آزمون شناخته اند، ناگهان با خبری عجیب مواجه شدند. خبر شوک آور بود. در کمتر از ۶ ساعت از اعلام نتایج آزمون دستیاری، خبری از طرف معاونت آموزشی وزات بهداشت منتشر شد که نتایج آزمون دستیاری را بی ارزش اعلام کرد و وعده داد تا آخر هفته نتایج جدید اعلام خواهد شد.

داستان  تاثیر معدل و نمره پیش کارورزی در آزمون دستیاری، از ۵ اسفند ۹۳ با اظهارات دکتر ضیایی معاونت آموزشی وقت وزارت بهداشت در نشست خبری مصوبات هشتادمین نشست شورای آموزش پزشکی در خصوص پذیرش دستیار آغاز شد. وی در این جلسه برای نخستین بار از فرمول ۵ درصد معدل و ۱۰ درصد آزمون پیش کارورزی رونمایی کرد. با کنار رفتن دکتر ضیایی و جایگزینی دکتر لاریجانی، تغییری در این سیاست داده نشد بطوریکه به نظر می رسید تاثیر سوابق تحصیلی سیاستی اساسی و اصولی در وزارت بهداشت است و حتی با تغییر مدیران نیز پی گرفته می شود.

برای اولین بار در تاریخ ۱۲ خرداد ۹۴ دکتر لاریجانی بعنوان معاونت آموزشی در مورد تاثیر سوابق تحصیلی به صراحت سخن گفت. وی در در حاشیه مراسم تقدیر از رتبه‌های برتر چهل‌ودومین دوره آزمون رشته‌های پزشکی در جمع خبرنگاران گفت: “در سال آتی نمرات معدل دانشگاه و امتحانات را تراز می‌کنیم، اما تنها از اثر مثبت آن استفاده می‌کنیم؛ یعنی کسانی که نمره یکسان می‌گیرند وقتی می‌خواهند انتخاب رشته انجام دهند به نمرات امتحانی آنها که تراز شده مراجعه می‌کنیم و در صورتی که به نفع‌شان باشد، از آن استفاده خواهیم کرد.” معاون آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در ادامه توضیحات گنگ و مبهم خود اضافه کرد که “اثر مثبت حدود ۱۵ درصد نمرات پیش‌کارورزی و معدل دانشگاهی افراد، می‌تواند در انتخاب رشته آنها تاثیرگذار باشد.” از همین جا هم می شد رد پای ابهام و سردرگمی را در فرایند تصمیم سازی وزات بهداشت مشاهده کرد. در عبارت نخست از استفاده از سوابق تحصیلی تنها برای افراد با نمره مساوی و در عبارت بعدی از تاثیر ۱۵درصدی این سوابق سخن به میان آمد. مشخص نبود که آیا واقعا معاون آموزشی وزارت بهداشت، خود نیز از نحوه این تاثیر به درستی آگاه نیست؟  سالی که نکو است از بهارش هم پیدا بود.

 حدود یک ماه بعد در ۲۲ تیرماه سال ۱۳۹۴ باز هم دکتر لاریجانی در مورد تاثیر سوابق در آزمون دستیاری اعلام کرد: “کسانی که تمایل داشته باشند می توانند از تاثیر مثبت نمرات مقاطع قبلی در نتایج آزمون دستیاری استفاده کنند و در آزمون سال آینده افرادی که نمرات مساوی کسب نموده اند از اثر مثبت نمرات تراز شده مقاطع قبلی داوطلب جهت بالابردن نمره آزمون استفاده می شود.” این بار هم اظهار نظر معاونت محترم وزارت بهداشت به شدت مبهم و غیرشفاف بود. در واقع استفاده از سوابق تحصیلی به تمایل شخصی داوطلبین واگذار شده بود که همان زمان هم مساله ای عجیب و غیرعادی می نمود. تا اینجا هم به نظر می رسید وزارت بهداشت و معاونت آموزشی آن از پیش گرفتن یک سیاست واحد و اعلام شجاعانه آن ناتوان هستند. هنوز اما یک سال زمان لازم بود تا ببینیم خشت اول گر نهد معمار کج تا ثریا می رود دیوار کج.

همین فضای ابهام و دودلی تا زمان انتشار دفترچه آزمون دستیاری ادامه داشت. دفترچه راهنمای آزمون بالاخره در آبان ماه سال ۱۳۹۴ منتشر شد. بلافاصله اشکالات این دفترچه نظر بسیاری را به خود جلب کرد و بسیاری این راهنما را دفترچه ای برای سردرگمی نامیدند. اشکلات فراوان جزیی و کلی به این دفترچه وارد بود و به نظر می رسید مراکز تصمیم گیری در زمینه آزمون دستیاری حتی در انتشار یک دفترچه راهنمای  مناسب، دچار سردرگمی هستند. در هر حال و با همه اشکالات و ابهامات این دفترچه، تکلیف سوابق تحصیلی در آن روشن شده بود. ۵ درصد تاثیر مثبت برای معدل و ۱۰ درصد برای آزمون پیش کارورزی در نظر گرفته شده بود و برخلاف اظهار نظرهای قبلی معاونت محترم آموزشی وزارت خانه، استفاده از این امکان نه مختص نمره های مساوی بود و نه به اختیار داوطلبان. بازهم بی ثباتی در تصمیم گیری، ضعف در سیاست گذاری و ناتوانی در اعلام صحیح سیاست ها به وضوح دیده می شد اما چند ماهی مانده بود تا نتایج وخیم این ضعف ها برای همگان آشکار شود.

در دی ماه سال ۱۳۹۴ داوطلبین که با مشاهده تردید و ضعف سیاست گذاری وزارت بهداشت نگران شده بودند در نامه ای با هزار امضا کوشیدند تا ضعف های دفترچه راهنمای آزمون را به مسوولین گوشزد کرده و آنها را متوجه مشکلات موجود کنند اما متاسفانه در زمانی که باید توجهی به این هشدارها نشد. خواهیم دید که این بی توجهی به نظرات منتقدین نهایتا چه اندازه برای وزارت بهداشت گران تمام شد.

با برگزاری آزمون و فراغت یافتن داوطلبان، بسیاری از آنها که تصور می کردند از بابت تاثیر دادن سوابق تحصیلی متضرر خواهند شد، شروع به جمع آوری امضا و اقدام حقوقی علیه تصمیم وزارت بهداشت کردند. پیشتر یک بار به مقایسه سیستم آزمون دستیاری در ایران و آمریکا پرداخته ایم و قصد نداریم در این نوشته به درستی و یا غلط بودن سیاست تاثیر دادن سوابق بپردازیم بلکه تنها بررسی جریان تصمیم سازی و سیاست گذاری وزارت بهداشت مد نظر ماست.  بالا گرفتن اعتراضات، خواه ناخواه مسوولین وزارت بهداشت را وادار به پاسخگویی کرد. ابتدا در ۲۸ خردادماه دکتر اکبری قائم‌مقام معاون آموزشی وزارت بهداشت گفت «تأثیر سوابق تحصیلی بر نتیجه آزمون دستیاری امسال اعلام‌شده اما با توجه به تبعاتی که در دو هفته اخیر مطرح‌شده، تا هفته آینده تصمیم قطعی خود را اعلام می‌کنیم.» او افزود: «وقتی دو نفر رتبه یکسان کسب می‌کنند. برای اینکه مشخص کنیم اولویت برای پذیرش در یک رشته-محل با کدام فرد است، معدل دوره عمومی و آزمون پیش کارورزی را تأثیر می‌دهیم.» می بینیم که قائم مقام معاونت آموزشی وزارت بهداشت ۸ ماه پس از انتشار دفترچه راهنمای آزمون، در اظهار نظری عجیب اعلام می کند که تاثیر مثبت تنها مختص نمره های یکسان است. در واقع اظهار نظر او در تقابل با محتوای دفترچه و بازگشتی به نقطه شروع اظهارات دکتر لاریجانی در سال ۹۴ محسوب می شود. تشتت، بی تصمیمی و ضعف اطلاع رسانی همچنان در معاونت آموزشی موج میزد و بنظر می رسید با گذشت حدود یک سال هنوز تکلیف وزارت خانه نه تنها با داوطلبین که با خودش هم روشن نیست.

سه روز بیشتر از وعده یک هفته ای دکتر اکبری نگذشته بود که صداهای تازه ای از آشفته بازار معاونت آموزشی در رسانه ها منعکس شد. دکتر لاریجانی و دکتر پورکاظمی در ۳۱ خرداد ۱۳۹۵ در دو اظهار نظر جداگانه، بشدت بر تاثیر دادن سوابق تحصیلی تاکید کردند تا به زعم خود تکلیف همگان را روشن کرده و نقطه پایانی بر اعتراضات بگذارند. دکتر لاریجانی در مراسم گردهمایی دانشجویان نخبه و استعدادهای درخشان دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور گفت: “ما معتقد هستیم که یک آزمون نمی‌تواند سرنوشت و آینده یک فرد را تعیین کند. بنابراین تأثیر ۱۵درصدی سوابق تحصیلی در نتایج آزمون دستیاری اقدامی کاملاً منطقی و قانونی است. درواقع این قانون که از مدتی پیشتر در وزارت بهداشت مطرح بود و کسی جرات اجرای آن را نداشت در سال جاری به طور یقین اجرا خواهد شد.” دکتر پورکاظمی نیز در همان روز تاثیر مثبت معدل دوره پزشکی عمومی و نمره آزمون پیش کارورزی را از دیگر ویژگی های مثبت آزمون دستیاری سال جاری ذکر کرد و گفت: “هدف این است که پزشکانی خوب درس خوانده اند وارد دوره دستیاری شوند” او در ادامه جزییات این تاثیر را این بار همخوان با محتوای دفترچه راهنما تشریح کرد، اظهاراتی که با گفته های دکتر اکبری ۱۸۰ درجه تفاوت داشت آن هم تنها در فاصله سه روز.

کمپین مخالفین اما همچنان ادامه داشت. آنها به مدد رسانه های اجتماعی حدود ۲۰۰۰ امضا جمع کرده و بطور حقوقی از وزارت خانه شکایت کردند. حتی به رایزنی با نمایندگان مجلس پرداخته و به ادعای خودشان نظر حدود ۳۰ نماینده را در مخالفت با این تاثیر جلب نمودند. اما تا روز آخر، هیچ یک از این اقدامات نتوانست نظر مسوولین وزارت بهداشت را تغییر دهد.

پس از مدتی سکوت و بی خبری نهایتا در ۱۲ مردادماه رییس سازمان سنجش آموزش پزشکی به خبرگزاری مهر گفت که نتایج در اوایل هفته آینده اعلام می شود. او دلیل تاخیر بوجود آمده را استعلام معدل و نمره پیش کارورزی از دانشگاهها اعلام کرد و تصریح کرد که این نمرات برای داوطلبین بصورت تاثیر مثبت منظور شده است. با انتشار دفترچه راهنمای انتخاب رشته به نظر می رسید که دیگر تردیدی در کار نیست. حتی فرمول تاثیر سوابق تحصیلی نیز اعلام شد و حالا دیگر بنظر می رسید بعد از یک سال آشفتگی تصمیم سازی بالاخره این داستان کشدار به نقطه پایان خود رسیده بود.

این پایان کار نبود. رتبه های نهایی اعلام و به گفته مسوولین برای ۸۰۰ نفر تاثیر مثبت سوابق تحصیلی اعمال شد. اما در فاصله ۶ ساعت داستان تاثیر سوابق تحصیلی به کلی زیرورو شد. ناگهان مسوولین به یاد نگرانی های داوطلبین افتادند و در اقدامی عجیب سایت معاونت آموزشی وزارت بهداشت اعلام کرد: “موضوع تاثیر سوابق تحصیلی در نتیجه نهایی آزمون دستیاری برای دوره جاری لحاظ نخواهد شد و نتایج آزمون بدون احتساب سوابق تحصیلی مبنای انتخاب رشته قرار خواهد گرفت.”

هنوز مشخص نیست که علت واقعی این تصمیم گیری ناگهانی چه بوده است. بسیار بعید است که بعد از چند ماه اعتراض جمعی از داوطلبین و اصرار وزارتخانه، امروز ناگهان به یاد نگرانی داوطلبین افتاده باشند. اما آیا فشار نمایندگان وزارت بهداشت را وادار به تسلیم کرده؟ آیا فشار از طرف مراکز دیگری در کار بوده که هنوز از آن اطلاع نداریم؟ یا آنکه ضعف سازمان سنجش در محاسبات و خطاهایی که رخ داده و احتمالا در فاصله چند ساعت، خود به آن پی برده اند آنها را وادار به عقب نشینی کرده است؟

هنوز نمی توان به قطعیت از علت این عقب نشینی سخن گفت اما چیزی که می توان گفت آن است که اعتبار وزارت بهداشت در میان گروه بزرگی از پزشکان با این شکل تصمیم گیری و اجرا به شدت آسیب دیده است. وزارت بهداشت علیرغم همه مخالفت ها بر سیاست اعلامی خود پافشاری کرد ولی در پایان به شکلی عجیب نظر خود را تغییر داد. اگر هشدارها و اعتراضات صحیح بودند چرا تا امروز توجهی نشد و اگر چنانکه تا دیروز مسوولین، بیان می کردند بیجا بوده چطور در ۶ ساعت، همه چیز تغییر کرد؟

 تشتت، بی تصمیمی، ضعف در روابط عمومی و ناهماهنگی در اجرا از یک سال پیش آشکار بود. گفتیم که چطور از همان روز اول می شد این مشکلات را در معاونت آموزشی وزارت بهداشت دید و چه بسیار هشدار که داده شد و شنیده نشد تا جایی که امروز کار به جایی رسید که اعتبار معاونت آموزشی وزارت بهداشت و سازمان سنجش آن به بدترین شکل ممکن، زیر سوال رفت. مرور کردیم و دیدیم که چطور مسوولین تا همین اواخر، حتی خود معنی تاثیر مثبت را نمی دانستند و این ضعف در سیاست گذاری به چشم اسفندیار آنها بدل شد. شاید بتوان گفت امسال، وزارت بهداشت در آزمونی که خود برگزار کرد مردود شد و این کاری نیست که از هر کسی برآید.