پرده برداری صدای پزشکان از یک اشتباه تاریخی: دستیاران آزاد چگونه از حق خود محروم می شوند؟

عصر ۲۷ شهریور پس از چندین روز شایعه در مورد اعلام نتایج به نظر می رسید که بالاخره نتایج نهایی آزمون دستیاری اعلام خواهد شد. کار عصر به شب افتاد اما همه راضی بودند که پرونده پر کش و قوس این آزمون پرماجرا، به آخرین ایستگاه خود رسیده است. آزمونی که از ابتدا حاشیه ساز و پرماجرا بود. از ماهها پیش از برگزاری آزمون، اعلام شد که برای اولین بار، ضرایب مختلفی برای دروس در آن منظور خواهد شد و قرار بود سوابق تحصیلی هم موثر واقع شود. حتی رتبه ها هم یک بار با تاثیر سوابق، اعلام و به فاصله چند ساعت پس گرفته شد تا دستیاری امسال را بدل به تجربه ای کم نظیر در مدیریت و سیاست گذاری کند. تعلل، دودلی و ضعف سازمان سنجش و معاونت آموزشی، بسیاری را نسبت به آزمون، نگران و بدبین کرده بود و حالا بالاخره به نظر می رسید که با اعلام نتایج، قطار آزمون دستیاری به نقطه پایان، خواهد رسید. نتایج حدود ساعت ۲۳ اعلام شد. مشاهده نتایج اما، موجی از بهت و سرخوردگی را در میان تعدادی از داوطلبین ایجاد کرد. به نظر می رسید که رتبه های قبولی امسال در شماری از رشته ها بویژه در رشته های پرطرفدار، تفاوت معناداری با سال گذشته داشت. در هر حال زمان کمتر از آن بود که فرصتی برای اعتراض و بررسی مجدد باشد، بویژه که سازمان سنجش پزشکی و معاونت آموزشی هم در خلال برگزاری آزمون چنان از خود ضعف و بی برنامگی نشان داده بودند که امید بستن به پاسخگویی آنها واهی به نظر می رسید. پرسش اما همچنان بر سر جایخود باقی بود: راز رزیدنتی امسال چیست؟

با گذشت زمان، فرصتی فراهم شد تا به نتایج امسال بازگردیم. بویژه که حضور در سایت صدای پزشکان به ما این فرصت را داده بود که از طریق مخاطبان، به بعضی لیست های قبولی دانشگاههای مختلف دست پیدا کنیم. اگر در سالهای گذشته بر اساس سیاستی مبهم، این لیست ها مخفی نگه داشته می شد، امروز به یمن همه گیر شدن رسانه و شبکه های اجتماعی این امکان، برای دسترسی فراهم شد.  نگاهی به این لیستها نشان می داد که سهمیه آزاد دستیاری، بی رمق تر از همیشه شده است. بطور مثال در رشته چشم پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، ۲۴ نفر پذیرفته شده بودند که تنها ۹ نفر از سهمیه آزاد بودند. در بقیه لیستهایی هم که بدست ما می رسید شرایط مشابهی به چشم می خورد.  در هیات تحریریه صدای پزشکان نظرات مختلفی طرح شد. از جمله اینکه شاید پذیرش بیش از حد قانونی سهمیه رزمندگان و ایثارگران، باعث مشکلات امسال شده است. حتی تا مرحله انتشار این فرضیه هم پیش رفتیم اما در آخرین لحظات متوجه شدیم که سهمیه ۲۵ درصدی رزمندگان ( در متن برای اختصار، این سهمیه را به نام رزمندگان می خوانیم) در اکثریت دانشگاهها به درستی بر اساس قانون، بصورت ۲۵ درصد از کل ظرفیت هر مرکز محاسبه و تخصیص داده شده است. از یافتن پاسخ، کمی ناامید شده بودیم که در خلال بحث ها، نویسندگان متوجه نکته ای عجیب شدند. نکته ای که ما را نه تنها به پاسخی برای راز رزیدنتی امسال می رساند بلکه فراتر از آن، افق های جدیدی از آنچه در چند سال اخیر بر سر سهمیه آزاد آمده، پیش روی ما گشود. اما برای آنکه این موضوع، قابل فهم شود ابتدا لازم است کمی درمورد نحوه پذیرش آزمون دستیاری بر اساس دفترچه توضیح دهیم.

بر اساس دفترچه آزمون دستیاری امسال، ۲۵ درصد ظرفیت کل، متعلق به رزمندگان بوده است. در ادامه در جداول دفترچه، سهمیه هر رشته_شهر در جداولی آمده و در آنها سهمیه آزاد و محروم به تفکیک نوشته شده است. اما این سهمیه آزاد بر خلاف انتظار بسیاری، سهمیه ای قطعی نیست بلکه در واقع، جمع سهمیه رزمندگان و آزاد است. اجازه دهید بیشتر توضیح دهم. بعنوان مثال ظرفیت چشم پزشکی دانشگاه تهران، در دفترچه ۱۴ نفر آزاد و ۶ نفر محروم اعلام شده است. اما در عمل بر اساس سندی که بدست صدای پزشکان رسیده است، اگر مازادها ( خارجی و استعدادهای درخشان) را کنار بگذاریم ۹ نفر آزاد پذیرش شده اند، ۶ نفر محروم و ۵ نفر بقیه از سهمیه رزمندگان. به عبارت دیگر سازمان سنجش جمع سهمیه آزاد و محروم ( در مثال ما ۲۰ نفر) را بعنوان ظرفیت کل منظور و سپس ۲۵ درصد آنرا محاسبه و با کاهش از ظرفیت آزاد به رزمندگان تخصیص داده است. بنابراین ۵ نفر به عنوان رزمنده پذیرش شده و ۱۴ نفر سهمیه آزاد به ۹ نفر کاهش یافته است.

مثال بعدی ما رادیولوژی کرمانشاه است که بر اساس دفترچه ظرفیت آن ۷ نفر آزاد و ۳ نفر محروم اعلام شده است. ۳ و ۷ جمع شده و عدد ۱۰ بعنوان ظرفیت کل مد نظر قرار گرفته است. بر اساس سندی که در اختیار ما قرار گرفته، ۲۵ درصد این ظرفیت یعنی ۲٫۵ نفر محاسبه و در نتیجه با گرد کردن به بالا ۳ نفر بعنوان رزمنده پذیرش شده اند و همزمان ۳ نفر از سهمیه آزاد کم شده و بجای ۷ نفر، ۴ نفر پذیرش شده اند. دو سند دیگر را هم برای مثال در پایین آورده ایم تا ببینید که در همه اینها سهمیه آزاد کاهش یافته و رزمندگانبه همان اندازه تخصیص داده شده است.(برای مشاهده اسناد به آخر متن مراجعه کنید)

در مورد بقیه رشته_شهرها هم به همین صورت عمل شده است. در واقع، این سهمیه آزاد بوده که می بایست هزینه پذیرش رزمندگان را می داده، خوب تا اینجا ظاهرا همه چیز عادی است. اما دقت کنید که در چند سال اخیر سهمیه مناطق محروم (که ابتدا به صورت کم شدن میزان آن از ظرفیت آزاد شکل گرفت) به سهمیه های اصلی و نه مازاد، افزوده شده است. نتیجه آنکه این سهمیه در جمع کل آمده و به تبع آن در محاسبه ۲۵ درصد از کل، باعث افزایش سهمیه رزمندگان شده اما در کمال تعجب، هزینه این افزایش، کاملا از جیب آزادها پرداخت شده است. دقت کنید که نکته اساسی اینجاست. به ازای هر ۴ نفر که با ایجاد و افزایش سهمیه محروم، به سهمیه کل اضافه شده، ۲۵ درصد یعنی یک نفر به سهمیه رزمندگان اضافه شده است و باقی را می توانید حدس بزنید: این یک نفر از سهمیه آزاد کسر شده است! بیایید یک بار مرور کنیم، سهمیه محروم در سالهای اخیر جز کل محاسبه شده است اما به هر علت، خود محروم ها، بار افزودن به رزمندگان را که نتیجه افزایش سهمیه کل بوده به دوش نکشیده اند و این بار بر دوش سهمیه آزاد (که یک نوبت با شکل گیری سهمیه محروم از تعداد آن به میزان قابل توجهی کم شده بود) تحمیل شده است. پس سهمیه مناطق محروم از یک سو خود سهمیه آزاد را کاسته یا مانع افزایش شده و از سوی دیگر با افزودن به ظرفیت کل و سهمیه رزمندگان، جای آزادها را بیش از پیش تنگ کرده اند.

این اتفاق به نظر ما دو علت می تواند داشته باشد. نخست آنکه با شناختی که از سازمان ضعیف و ناکارآمد سنجش پزشکی داریم، هیچ بعید نیست که اصلا به این نکته دقت نکرده باشند و بر اساس همان عادت قبل از اضافه شدن سهمیه محروم، رزمندگان را از حساب آزاد کم کرده اند. یا آنکه به این مشکل پی برده اند و چون نمی خواستند رزمندگان را محبور به ارائه تعهدی مشابه محروم ها کنند با سکوت چشمشان را بر پایمال شدن حق چند صد نفر در طول سال های اخیر بسته اند. محاسبه سرانگشتی ما نشان می دهد اگر سهمیه محروم امسال را ۵۸۰ نفر در نظر بگیریم، با فرض آنکه رزمندگان بیشتر سهمیه خود را پرکرده باشند(که اسناد ما حداقل در رشته های پرطرفدار این را گواهی می دهد) حداکثر، حق یک چهارم از ۵۸۰، یعنی تا ۱۴۵ نفر سهمیه آزاد پایمال شده است. در واقع از هر چهار نفر سهمیه محروم یک نفر باید سهم رزمندگان می شده و چون وزارت بهداشت سهم آنها را از کیسه آزادها برداشت کرده سال به سال عرصه بر داوطلبان آزاد تنگ شده است. حال افزایش سهمیه ۲۰ به ۲۵ درصدی رزمندگان و کاهش کف نمره آنها از ۸۰ به ۷۰ را که در سالهای اخیر رخ داده، اگر به این خطای فاجعه آمیز وزارت بهداشت اضافه کنید، متوجه خواهید شد که چرا هر سال از شمار دستیاران آزاد کاسته و بر سهمیه های دیگر افزوده می شود.

حال باز گردیم به معمای دستیاری امسال. بر اساس آنچه بالاتر آمد هر زمان و در هر مکان که پذیرش در سهمیه محروم افزایش یابد، بدلیل خطای خواسته یا ناخواسته وزارت بهداشت عرصه بر سهمیه های آزاد تنگ می شود و این دقیقا همان اتفاقی است که در رشته_شهرهای پرطرفدار مانند رادیولوژی یا چشم پزشکی شهر تهران در سال جاری رخ داد. با انتقال سهمیه های آزاد به محروم،( که امسال در این رشته ها پررنگ بود) نه تنها خود این ظرفیت ها از دسترس سهمیه آزاد خارج شد بلکه آزادها همچنان مجبور به پرداخت کل هزینه سهمیه رزمندگان از حساب خود بودند. این مساله در کنار اقبال نسبتا بیشتر به رشته ای مانند رادیولوژی ، وضعیت عجیب امسال را رقم زد. البته این ساده اندیشی است که این پایمال شدن حق را تنها محدود به رشته های پرطرفدار کنیم در واقع این اتفاق در بسیاری از رشته_شهر ها رخ داده و بطور فزاینده و سیستماتیک، دستیاران آزاد را از رسیدن به حق خود محروم کرده است. در واقع پس از اضافه شدن سهمیه محروم، نه با یک خطای فردی یا سلیقه ای بلکه با خطایی کاملا سیستماتیک، صدها نفر در سالهای اخیر از رسیدن به حق واقعی خود در سهمیه آزاد محروم شدند. تاکید می کنیم که در این متن قصد ما بحث در مورد درستی یا نادرستی سهمیه رزمندگان نیست بلکه هدف اصلی نقد شیوه محاسبه وزارتخانه است. این خطای فاجعه باری است که بسیاری را از حق خود محروم کرده و مسیر زندگی بسیاری دیگر را تغییر داده است. وزارت بهداشت در سالهای با منتشر نکردن آخرین رتبه قبولی و نیز با استنکاف از شفاف سازی لیست قبولی ها و تعداد سهمیه های اجرا شده، موفق شده بود خواسته یا ناخواسته بر خطای سیستماتیک و تاریخی خود سرپوش بگذارد. امروز اما روز دیگری است.

امروز که پرده از خطای خواسته یا ناخواسته وزارت خانه برداشته شده چشمان ما و بسیاری دیگر از دستیاران و داوطلبان به مقامات وزارت خانه دوخته شده است. امروز سوال این است که آیا بی کفایتی مسوولین سازمان سنجش یا معاونت آموزشی تا جایی پیش رفته که اصلا متوجه این مشکل نشده اند؟ یا آنکه تعمدا بر آن چشم بسته و با سکوت از کنار حق دستیاران آزاد گذشته اند؟

این روزها شفافیت به مطالبه ای عام در جامعه ایران تبدیل شده و وزارت بهداشت هم گریزی از آن نخواهد داشت. انتشار کامل لیست قبولی ها و آخرین نفرات قبولی در هر رشته_شهر، گام اول در این مسیر طولانی خواهد بود. به موازات آن توضیح در مورد این خطا، پذیرش اشتباه و تلاش برای جبران آن تنها چیزی است که می تواند مرهمی باشد برای پزشکانی که حق خود را بر بادرفته می بینند.

تصویر لیست های قبولی در چند دانشگاه که در متن مورد استناد قرار گرفته است: