“در حالیکه شست و شوی دست، قرنطینه و محدودیت سفر مواردی مهم هستند اما برای مبارزه با کرونا کافی نیستند. ما یک پیام ساده برای کشورها داریم: تست و تست و تست “
دکتر تدروس دبیرکل سازمان بهداشت جهانی
در یکی دو هفته گذشته، تاکید رسانه های رسمی و غیر رسمی و همین طور وزارت بهداشت در ایران، بر جدایی هر چه بیشتر مردم از یکدیگر بوده است. محدودیت سفرها، بستن اماکن متبرکه، لغو نمازهای جماعت، تعطیلی مدارس و دانشگاهها همه و همه سیاست هایی در این راستا بوده اند. اخیرا اعلام شد تعطیلی فروشگاهها تا ۱۵ فروردین هم به این موارد اضافه شده است. البته که بسیاری از این موارد با تاخیر اعلام شدند و پس از اعلام هم بطور کامل اجرا نشده اند. بسیاری از فعالین اجتماعی نیز انتقادهای خود را از دولت متمرکز بر ضعف و تاخیر در اجرای این برنامه ها کرده اند. در هر حال تا اینجای کار به نظر می رسد استراتژی اصلی ایران در مبارزه با بیماری کرونا Social distancing بوده است که کج دار و مریز و کم و بیش اجرا شده است.
اما هفته گذشته در چندین نوبت، دبیر کل سازمان بهداشت جهانی در کنفرانس های خود بر موردی دیگر تاکید کرد و آن هم تست گرفتن و تشخیص هر چه بیشتر بیماران و ایزوله کردن آنها (حتی بیماران خوشحال) بود. تدرس بارها تاکید کرد که استراتژی Social distancing باید با تست بیشتر و بیماریابی گسترده تر همراه شود تا نتیحه بخش باشد. از آن سو در ایران هم در چندین نوبت تاکید شد که کیت به اندازه کافی در دسترس است و تست گرفتن به میزان کافی در حال انجام. خوشبختانه آمار روزانه تعداد بیماران و میزان مرگ و میر نیز توسط مسوولین وزارت بهداشت اعلام و در اختیار مردم و رسانه ها قرار می گیرد. در این نوشته میکوشیم تا با مروری بر اطلاعات منتشر شده توسط ایران، کیفیت اجرای استراتژِی بیماریابی و ایزوله کردن بیماران را که مورد تاکید سازمان بهداشت جهانی است، بررسی کنیم. هدف این است که دریابیم آیا وزارت بهداشت ایران، سیاست Social distancing را به تنهایی اجرا کرده یا تست و بیماریابی را هم در کنار آن اجرا می کند. برای این کار از آمارها و نمودارهای موجود در وبسایت worldometer.info استفاده کردیم که در واقع بر مبنای اطلاعات منتشر شده توسط کشورها به روزرسانی می شود.
نگاهی به اطلاعات منتشر شده نشان می دهد که آمار ایران با گذر از ده روز ابتدایی دچار یک تغییر اساسی شد. بر خلاف روزهای ابتدایی اعلام آمار، که روند رو به رشد تعداد بیماران جدید و افزایش باشتاب آمار تجمعی بیماران واضح بود، از جایی به بعد یعنی تقریبا از روز ۲۰ اسفند این روند متوقف می شود. از این روز، تعداد بیمار جدید اعلامی روزانه ایران، کم و بیش ثابت بوده است و ترسیم نمودار آمار تجمعی بیماران در ایران یک رشد خطی را نشان می دهد. حال آنکه در مرحله ابتدایی بیماری و با تکیه بر الگوی کشورهای دیگر مانند چین، ایتالیا، اسپانیا و آلمان انتظار می رفت که رشد آمار تجمعی بیماران بصورت نمایی (رشد لگاریتمی) باشد. به عبارت دیگر در کشورهای دیگر، هر روز تعداد بیماران تشخیص داده شده جدید، نسبت به روز قبل افزایش می یابد. این افزایش معمول در کشورهای دیگر احتمالا از یک سو به ذات گسترش اپیدمی در مرحله پرشتاب اولیه آن بر میگردد و از سوی دیگر مربوط به افزایش سرعت تست گیری و بیماریابی کشورها است. دلیل تفاوت این روند در ایران چیست؟
حال بیایید پیش از پاسخ به پرسش بالا نگاهی بر روند مرگ و میر بیماری در ایران بیاندازیم. با وجود ثابت بودن تقریبی تعداد موارد جدید تشخیص داده در ایران، مرگ و میر بیماری مرتبا افزایش یافته است و الگوی نمایی (رشد لگاریتمی) که در مرحله ابتدایی اپیدمی مد نظر است، در اینجا رویت می شود. به زبان ساده تر رفتار بیماری در مورد میزان مرگ و میر در ایران شبیه به سایر کشورها بوده است اما در تعداد موارد جدید تشخیصی، کاملا متفاوت بوده ایم.
نهایتا با مرور موارد بالا و با پذیرفتن این پیش فرض که رفتار یک بیماری در جمعیت ایران تفاوت معناداری با کشورهای شرق و غرب آن ندارد، می توان چند نتیجه گرفت:
نخست اینکه روند تغییر آمار مرگ و میر کرونا در ایران تقریبا صحیح است. اگر اعداد هم دقیق نباشند، روند پیشرفت آنها نمایی است و با مرحله ای از اپیدمی که در آن به سر می بریم همخوانی دارد.
مورد بعدی اینکه تعداد موارد جدید بیمار که روزانه بوسیله مسوولین وزارت بهداشت اعلام می شود، قطعا غیردقیق و نادرست است. ثابت ماندن آن در روزهای متوالی و خطی بودن رشد آمار تجمعی قطعا نشان می دهد که این آمار صحیح نیست. این یافته اما مساله تازه ای نیست. حتی نماینده WHO نیز اعلام کرد که احتمالا بدلیل آنکه ایران تنها از بیماران نیازمند بستری و بدحال تست می گیرد، آمار واقعی ایران حتی می تواند تا ۵ برابر آمار اعلامی باشد.
نکته مهم اما جای دیگری است. حتی اگر ایران تنها از بیماران بدحال نیز تست میگرفت (مساله ای که در مورد بعضی کشورهای اروپایی نیز مطرح است) باز باید آمار تجمعی ایران، تصویری نمایی از خود نشان میداد و به عبارت دیگر حتی اگر این استراتژی اجرا شده بود، با توجه به افزایش تعداد بیماران بدحال که طبیعتا با همان شتاب افزایش تعداد کل بیماران رخ می دهد، باز دلیلی وجود نداشت که تعداد بیمار جدید روزانه ایران برای ۱۰ روز، عددی کم و بیش مشابه باشد. مرور این نمودارها و اعداد نشان می دهد که احتمالا نمی توان این ثبات آمار را تنها به نمونه گرفتن از بیماران بدحال، نسبت داد. موضوع آن است که احتمالا وزارت بهداشت ایران، تعداد مشخصی کیت را آن هم تنها برای بیماران نیازمند بستری مورد استفاده قرار می دهد و از این تعداد ثابت، نسبت مشخصی مثبت می شوند که عدد ثابتی به ما میدهد و اینگونه است که تعداد بیمار جدید ایران برای ۱۰ روز ثابت می ماند.
بیایید به زبان ساده سخن بگوییم: ایران هیچ برنامه ای برای گسترش برنامه بیماریابی خود نداشته است. نه تنها از همه بیماران علامت دار تست نمیگیرد و تست گرفتن را محدود به افراد بدحال و نیازمند بستری کرده است بلکه حتی در میان همین جمعیت نیز تعداد ثابتی کیت را بی توجه به افزایش تعداد بیماران نیازمند به کار برده است.
به جرات باید گفت حداقل تا روز ۲۹ اسفندماه، وزارت بهداشت ایران نسبت به توصیه مکرر سازمان بهداشت جهانی برای “تست و تست و تست” بی توجه بوده است و به گونه ای عجیب، تقریبا هیچ افزایشی در تعداد کیت مورد استفاده خود نداده است. در پایان و در یک جمله باید گفت وزارت بهداشت و دولت در ایران اگر مورد اجرای سیاست قرنطینه و social distancing عملکرد نه چندان موفقی داشته، در مورد بیماریابی و گسترش استفاده از کیت عملکردی فاجعه بار داشته است.
پاسخ بدهید
1 نظر برای مطلب "آنچه WHO میخواهد و آنچه ایران میکند: پاشنه آشیل مبارزه ایران با کرونا کجاست؟"
با تحلیل شما موافقم.