آزمون دستیاری و بحران انتخاب رشته

هر سال همین موقع ها که نتایج آزمون سرنوشت ساز دستیاری مشخص می شود، بازار انتخاب رشته داغ می شود. انتخابی که قطعا جزو مهمترین انتخابهای زندگی هر پزشکی است. پرواضح است که مهم ترین نیرویی که می تواند فرد را در هر رشته و تخصصی موفق کند داشتن استعداد و علاقه ی مختص آن رشته است. در این مقاله قصد داریم تا  دو معضل ساختاری مهم پیش روی این انتخاب را بررسی کنیم. دو معضلی که باعث می شود علاقه و استعداد افراد به خوبی شناسایی و شکوفا نشوند. و در نتیجه در بلند مدت هم موفقیت و رضایت فردی ، هم موقعیت جامعه پزشکی و هم سلامت افراد جامعه در معرض خدشه قرار گیرند.

سبک زندگی های بسیار متفاوت در رشته های گوناگون کار را به قدری حساس و پیچیده کرده است که بازار مشاوره برای انتخاب رشته نیز بسیار پرتقاضا است. خیلی فرق می کند شما یک رادیولوژییست / متخصص پزشکی هسته ای / پاتولوژیست باشی یا یک متخصص داخلی / نورولوژیست / روانپزشک یا جراح مغز و اعصاب /  ارتوپد / جراح عمومی. گاهی آنقدر این انتخابها متفاوت هستند که تو گویی هیچ هفت / هشت سال مشترک به نام پزشکی عمومی بین آنها وجود ندارد. و این سوال هم مطرح می شود که آیا هفت یا هشت سال راه مشترک برای رسیدن به چنین مسیرهای متفاوتی لازم و ضروری است ؟ آیا درست تر این نیست که پروسه ی انتخاب رشته آینده به جای اتفاق افتادن در طی یک امتحان چهارساعته و سپس انتخاب رشته، به پروسه ای طولانی تر و با معیارهای بیشتری بدل شود؟ به طور مثال در کشوری مثل آمریکا و انگلستان رشته های با تشابه بیشتر، دوره های رزیدنتی مشترکی دارند که باعث می شود انتخاب تخصص آینده در طی دوره ی طولانی تری اتفاق بیافتد ( نوید مقدم این موضوع را دقیق تر و کامل تر در اینجا بررسی کرده است ). هم چنین استناد به سوابق تحصیلی مثل سوابق پژوهشی و آموزشی در طی دوران تحصیل نیز علاوه بر اینکه سنجش توانایی فرد را بهتر ودقیق تر انجام می دهد،  فرد را به سوی پیدا کردن علاقه ی خود در طی دوره ی تحصیل  نیز سوق می دهد. ( امیر افراز فلاح موضوع تاثیر سوابق تحصیلی و پژوهشی در آزمون USMLE را در اینجا دقیق تر بررسی کرده است ). همین تماس های طولانی مدت تر  با رشته مورد نظر، می تواند کمک مهمی برای فهم علاقه ی فردی و وجود یا عدم وجود تواناییهای  لازم برای انتخاب یک رشته می شود. اما متاسفانه در کشور ما همه ی پروسه ی انتخاب رشته در مدتی محدود انجام می شود که باعث می شود احتمال اشتباه و انصراف بعدی بالاتر برود. به نظر می رسد. با توجه بیشتر به سوابق تحصیلی و همچنین خبرهای غیررسمی شنیده شده از وزارت بهداشت مبنی بر تعییرات اساسی آموزش پزشکی عمومی و جدا شدن زودتر رشته های دارای تشابه بیشتر، به نظر می رسد در بلند مدت این معضل به سمت بهبودی حرکت کند.

اما معضل دوم که احتمال بروز علاقه و استعداد فرد در هنگام انتخاب رشته را کم می کند، وجود تفاوت های اقتصادی فاحش بین رشته هاست. تفاوت درآمدهای چندین برابری انتخاب بر اساس استعداد و علاقه ی فردی را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد. البته این تفاوت های درآمدی در همه جای دنیا وجود دارد. مسلما برای حفظ متقاضی برای رشته های سخت و طاقت فرسا مانند رشته های جراحی نیاز به امتیازاتی از این دست وجود دارد. اما در کشور ما متاسفانه تفاوت درآمدها بعضا نه تنها با مقدار سختی رشته تطابق ندارد که در رابطه ای معکوس قرار می گیرد. همین روندها باعث شده است که اقبال به رشته های ماژور و سخت تر کم، و به سمت رشته های مینور و آسان تر هدایت شود. چرا که این رشته ها علاوه بر سختی و نیاز به وقت کمتر، درآمد بیشتری نیز دارند. همین عدم اختصاص درست و منطقی تعرفه ها باعث بوجود آمدن پرستِیژ و دیسیپلینی به زعم نگارنده کاذب شده است. رشته های مثل داخلی و جراحی و اطفال که پایه ی علم پزشکی قلمداد می شوند به دلیل همین رها شدگی تعرفه ها « بی کلاس » می شوند و رشته های مینور « باکلاس ». این شیوه ی پذیرش باعث می شود که نخبگان نیز به صورت کاملا کانالیزه شده به سوی رشته های پرسود تر و آسان تر هدایت شوند. راهی که فرار از آن و انتخاب رشته بر اساس علاقه، بسیار دشوار خواهد بود. تراکم رتبه های بهتر در طی چندین سال در رشته های خاص،  علاوه بر اینکه باعث هدر رفتن استعدادهای آنها در بین خیل عظیم انسان های نخبه دیگر حاضر در رشته خواهد شد، مسلما تضعیف رشته های دیگر را نیز در پی خواهد داشت.

به نظر می رسد یکی از مهمترین حوزه هایی  که دولت باید نقش نظارتی خود را ایفا کند همین تعرفه های پزشکی است. رها کردن تعرفه و کار پزشکی به سمت بازار آزاد باعث می شود که بسیاری رشته ها که از نظر ایجاد سلامت برای جامعه مفیدترند رفته رفته به دلیل نبود تعرفه های مناسب حذف شوند. و این در بلند مدت هم به سلامت جامعه ضربه خواهد زد، هم به علم پزشکی و هم به جامعه پزشکی. خوشبختانه این ایراد در چند سال گذشته به سمت برطرف شدن گام بر می دارد. افزایش ویژه ی تعرفه های رشته های ماژور، احتمال اقبال دوباره به این رشته ها را در طی چند سال بالا خواهد برد.

 در مجموع بسیاری از افراد در سالهای گذشته به نحوی از انحا، قربانی مشکلات ذکر شده در بالا شده و نتوانستند علاقه ی خود را پیدا و استعداد خویش را شکوفا کنند. اما به نظر می رسد با تغییر شیوه ی آموزش پزشکی عمومی، تبدیل روند انتخاب رشته به پروسه ای بلندمدت تر و پایدارتر، تبدیل یک امتحان چهار ساعته به سنجشی مستمر و دارای پارامترهای بیشتر، و شاید از همه مهمتر نزدیک شدن درآمدهای رشته های تخصصی به یکدیگر و منطقی تر شدن آنها بر اساس میزان سختی و وقت اختصاص یافته، معضلات انتخاب رشته تخصصی در آینده کمتر شوند. به نظر می رسد کسانی که امروز در این برهه ی حساس قرار گرفته اند نیز با توجه به نزدیک تر شدن موقعیت اقتصای رشته ها در آینده، می توانند توجه بیشتری به علاقه و استعداد خویش داشته و انتخاب بهتری انجام بدهند. ( محمد ناصر جلالیان در مقاله ای مفصل در اینجا به معرفی رشته های مختلف پیش روی داوطلبان پرداخته است. )